Przywilej cechowy dla rzemieślników z Białegostoku, Jan Klemens Branicki, Izabela z Poniatowskich Branicka, Rzeczpospolita Polska, Białystok, 1769 r., pergamin, rękopis, wysokość: 65,0 cm, szerokość: 61,3 cm
MBH/D/44
W dawnej Rzeczpospolitej cechy były najczęściej spotykaną formą organizacji samorządu rzemieślniczego. Szczególnie w przypadku ośrodków pozostających w rękach prywatnych rzemieślnicy sami domagali się usankcjonowania swojej działalności. W Białymstoku Jan Klemens Branicki wydał taki dokument w 1759 r. Łączył on wszystkich rzemieślników w jedną korporację. Jednak w ciągu kolejnych dziesięciu lat rozwój miasta znacznie przyspieszył. Pojawiło się zapotrzebowanie na bardziej różnorodne towary, co poszerzyło zakres specjalizacji rzemieślniczych obecnych w Białymstoku. Dotychczasowa organizacja przestała się sprawdzać i w związku z tym Jan Klemens Branicki wraz z żoną, Izabelą z Poniatowskich, wystawili kolejny przywilej cechowy w 1769 r. Dzielił on dotychczas istniejący cech na dwie odrębne organizacje. Lista wymienionych rzemieślników przedstawia się imponująco. W jednym cechu znaleźli się między innymi garncarze, brukarze, murarze i grabarze. Odrębny cech utworzono dla kowali, ślusarzy, rymarzy, stelmachów, snycerzy, sukienników, stolarzy, szklarzy i wielu innych. Trudno jednak stwierdzić, jak przedstawiała się liczebność owych wymienionych rzemieślników. Bardzo interesująca jest także kolejna część przywileju. Pokazuje ona organizację wewnętrzną cechu, która przetrwała od średniowiecza z niewielkimi tylko zmianami. Na czele stał cechmistrz wspierany przez radców i szafarzy. Członkami organizacji mogli zostać tylko i wyłącznie rzemieślnicy mający potwierdzenie zdobytych umiejętności oraz ich czeladnicy i uczniowie. Konieczne było także wpłacenie pewnych sum za możliwość przystąpienia. Dokument ustalał także monopol cechu w mieście i okolicach, za którego złamanie groziły wysokie kary pieniężne. Ciekawym przejawem troski o wspólnotę było ustanowienie milicji cechowej oraz funduszu przeznaczonego na wspomaganie uboższych lub dotkniętych nieszczęściem członków organizacji.
Autor: Krzysztof Kossakowski
