Kopia z Oryginału Instruktarza Wypisana, ok. 1796 r., rękopis papierowy o wymiarach 200 x 325 mm, liczący 11 stron, zespól nr 4/2/0: Kamera Wojny i Domen, sygn. 2281, k. 41-46.
Dnia 13 kwietnia 1745 roku specjalnym Instruktarzem Branicki wprowadził w Białymstoku wewnętrzny ład miasta według prawa magdeburskiego oraz prawa i obowiązki jego obywateli. W punkcie 19 Instruktarzu zastrzegł jednak, że sprawy potoczne, mianowicie o szkodę w polu lub kradzież z domu, zwady, swary, uderzenie i tym inne podobne, jako też i kryminalne, za odebraniem prawa maydeburskiego od Jego Królewskiej mości sądzić magistrat powinien…. Ta niezwykle ważna wzmianka dowodzi, że nawet Branicki jako praktycznie właściciel miasta, nie mógł samodzielnie zezwolić na czynienie sądów według prawa magdeburskiego przez magistrat. Miało to się dokonać dopiero po nadaniu stosownego przywileju królewskiego.
Jeszcze w 1745 roku Białystok posługiwał się zatem nadanymi przez dziedzica prawami zwyczajowymi i ograniczonym prawem magdeburskim. Jako własność prywatna Branickiego, musiał się biernie podporządkować jego zarządzeniom i w dalszym ciągu zupełnie uzależniać swą przyszłość i rozwój od woli i przedsiębiorczości pana. Inne punkty Instruktarzu zawierały wskazówki, jak należy wybierać radnych, ławników i burmistrza, a więc zajmował się organizacją władz municypalnych. Dołączono do niego przepisy o zabezpieczeniu Białegostoku przed klęską pożaru – na rynku miasta stać miała kadź na kojach, czyli legarach, zawsze napełniona wodą, a przyrządy do gaszenia ognia miały być zawsze w pogotowiu.
W Białymstoku istniały wówczas sądy burmistrzowskie, w których uczestniczyli członkowie rady miejskiej: ławnicy i rajcy gmińscy (gminni), a sąd miejski mógł sądzić zarówno w sprawach cywilnych, jak i karnych. Według Instruktarzu burmistrz był wybierany na jednoroczną kadencję w Wielką Środę. Uprawnione do głosowania było całe pospólstwo, co rozumiano jako posiadaczy nieruchomości miejskich wyznania chrześcijańskiego. Do wyborów dopuszczono również jednego przedstawiciela gminy żydowskiej – kahału. W tym samym czasie wybierano również ławników oraz rajców gminnych. Źródła historyczne jako najstarszego znanego z imienia i nazwiska burmistrza białostockiego wymieniają Stanisława Bieleckiego, wybranego w 1728 roku. Oprócz tego znamy nazwiska 14 burmistrzów, byli to kolejno: Maciej Zaleski, Jan Hołubowski, Wojciech Bielecki, Maciej Zalewski, Jan Hołubowski, Szymon Haczkowski, Antoni Borsuk, Jakub Jasiński, Wojciech Bielecki, Maciej Czudowski, Wojciech Jabłoński, Andrzej Jedliński, Marcin Kozłowski i Augustyn Puchalski. Od 1737 roku rozpoczęto natomiast prowadzenie ksiąg miejskich białostockich, choć możemy przyjąć, że istniały starsze księgi miejskie, spalone niestety w wyniku pożaru z 1753 roku. W świetle Instruktarza burmistrzowi przysługiwało 60 zł rocznego wynagrodzenia, co było raczej symboliczną kwotą. Miał on prawo wydawać zarządzenia, których nieprzestrzeganie skutkowało karą (w dzisiejszej terminologii mandatem) w wysokości 3 grzywien.
Autor: Urszula Siłkowska
